Η τοπική ιστορία και η προφορική παράδοση της Αρέθουσας Ικαρίας, όπως και σε άλλες κοινότητες της ελληνικής περιφέρειας, είναι κατά ένα μεγάλο μέρος συνδεδεμένες με την εσωτερική και κυρίως την εξωτερική μετανάστευση των κατοίκων της, ένα μεγάλο μέρος των οποίων κατευθύνθηκε και εγκαταστάθηκε στην Αμερική, τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Στο τεύχος αυτό, φιλοξενούμε απομαγνητοφωνημένη, ιστορική αναδρομή του αείμνηστου Φίλιππα Πορτέλλου (Αύγουστος 2001), εκπαιδευτικού και επί σειρά ετών προέδρου της ομώνυμης τοπικής κοινότητας.
Στην παρούσα ιστορική αναδρομή, ο Φίλιππας Πορτέλλος αναφέρεται ονομαστικά στους πρωτοπόρους μετανάστες από την Αρέθουσα, στους δεσμούς και στη συμβολή τους στην γενέτειρα, χάρη στην κινητοποίηση και την συνδρομή των οποίων υλοποιήθηκαν τοπικά διάφορα έργα υποδομής.
Τα εν λόγω έργα ήταν η ύδρευση της κοινότητας, η ανέγερση των κτιρίων των δύο δημοτικών σχολείων, η δημιουργία καστανεώνα, αλλά και η χρηματοδότηση με τη διενέργεια εράνου στην Αμερική της ανέγερσης της Ενορίας της Αγίας Μαρίνας στη θέση της παλαιότερης εκκλησίας της Παναγίας της Μοσχιόνας, κινητοποίηση για την οποία έχουν διασωθεί σχετικά έγγραφα, για την οποία θα αφιερώσουμε ειδική έκδοση του παρόντος ψηφιακού περιοδικού.
Ένα από τα προβλήματα που απασχόλησαν την κοινωνία του τόπου μας, πριν από πολλά. χρόνια, ήτανε η μετανάστευση.
Πολλοί συγχωριανοί μας και συμπατριώτες μας ξεσηκώθηκαν τότε για την καινούργια πατρίδα που εγένετο, την Αμερική Πήγαιναν εκεί πέρα, βρίσκαν εργασία, δούλευαν, και μερικοί κάναν οικονομίες και δημιουργούσαν οικογένειες εδώ. Πολλοί, όμως, έμεναν πίσω εκεί για πολλά χρόνια και εκεί γεννήθηκαν και τα παιδιά τους
Τώρα, υπήρχαν λόγοι που ανάγκασαν τον κόσμο να φύγει από την πατρίδα του να πάει αλλού, και οι λόγοι ήτανε , για κείνον τον καιρό, πως δεν υπήρχαν εργασίες. Είναι η δική μας πατρίδα φτωχή πατρίδα, αλλά και οι κυβερνώντες εκείνων των εποχών δεν δώσανε σημασία μεγάλη να λύσουνε τα ζητήματα που είχαν σχέση με την ζωή και την ανάπτυξη του τόπου.
Στο νησί μας, αλλά και σε άλλα νησιά, ελάχιστες δουλειές είχαν ανοίξει εκείνο τον καιρό. Έτσι αυτοί που απασχολούνταν σε δουλειές ήσαν πολύ ελάχιστοι, και η προκοπή που κάνανε και αυτοί που εργαζότανε ήταν μικρή. Ο πολύς κόσμος έφευγε για την Αμερική.
Στην Αμερική δούλεψαν σκληρά. Δούλευαν από την ώρα που έβγαινε ο ήλιος μέχρι την ώρα που βασίλευε. Το μεροκάματο που παίρνανε για τις ώρες αυτές, όπως λέγανε πολλοί, ήτανε ένα δολάριο. Για δώδεκα ώρες, ένα δολάριο. Ορισμένοι και με το δολάριο κράτησαν. Κάνανε κάποιες οικονομίες.
Όσοι ήρθαν κάτω δημιούργησαν εδώ τις οικογένειες τους. Όσοι έμεινα εκεί, πάλι φτιάξανε το νοικοκυριό τους, μόρφωσαν τα παιδιά τους και έμειναν, βέβαια, σε ξένη πατρίδα
Το Υ/Κ "Μωραϊτης" και εν συνεχεία "Θεμιστοκλής" 1907 - 1924.
Το πρώτο ελληνικής ιδιοκτησίας νεότευκτο υπερωκεάνιο στη γραμμή Πειραιά - Νέας Υόρκης
Διαφημιστικές ταξιδιωτικές ρεκλάμες των ΗΠΑ των αρχών του 20ου αιώνα
Ποιοι συγχωριανοί μας μετανάστευσαν στις αρχές του 20ου αιώνα
Ποιοι είχανε φύγει από το χωριό μας τις πρώτες δεκαετίες του 1900;
Είχανε φύγει πάρα πολλοί. Θυμάμαι μερικά ονόματα. Να τα αναφέρομε, έτσι για την ιστορία, να τα θυμόμαστε για να διατηρηθεί η ιστορία του χωριού μας.
Σχεδόν από κάθε οικογένεια φύγαν και ένα και δύο.
Από τα ονόματα που θυμάμαι πως φύγαν, περίπου στις αρχές του αιώνα ή λίγο αργότερα, ήτανε πολλά άτομα.
Ήτανε ο Βρούτος ο Βασίλης, ο Τριπόδης ο Γιάννης, ο Τριπόδης ο Αλέξανδρος, ο Τριπόδης ο Μανώλης – έφυγε και αυτός για λίγο. Έπειτα, ο Τριπόδης ο Σταμάτης,, ο Τριπόδης ο Γιάννης – αδέλφια αυτοί οι τελευταίοι. Ακόμα, ο Τριπόδης ο Νικήτας, ο Τριπόδης ο Αποστόλης, ο Παριανός ο Μενέλαος,, που μετά την Αμερική πήγε αργότερα στην Αυστραλία, καθώς και ο Παριανός ο Θεοφάνης και ο Δημοσθένης – αυτοί φύγανε για την Αμερική περίπου στο 1910, όλοι αυτοί που μνημονεύσαμε παραπάνω.
Ο πιο παλιός, απ` αυτούς που έφυγαν, ήταν ο Ατσιδαύτης ο Δημήτρης, ο οποίος φαίνεται πως έφυγε τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, γύρω στο 1885, εκεί πέρα. Αυτός εκεί πέρα έμαθε τη γλώσσα και προχώρησε. Και κάποτε, όταν οι Ικάριοι της Αμερικής συνήλθανε και δημιουργήσανε την πρώτη ένωση τους, την Πανικαριακή Αδελφότητα για να συζητούν και να λύνουν τα προβλήματα τους και να βοηθούν την Ικαρία, εκλέχθηκε το 1910 Σύμβουλος και το 1915 Πρόεδρος της Πανικαριακής Αδελφότητας, που ονομάζετο τότε «Άρτεμις». Τότε, υπήρχανε δύο σωματεία. Το ένα ήτανε η «Άρτεμις» και το άλλο η Πανικαριακή Αδελφότης, αλλά η «Άρτεμις» δεν έζησε πολλά χρόνια.
Στην συνέχεια, από αυτούς που έφυγαν, έχουμε τον Χριστόδουλο τον Τριπόδη, τον Ζαχαρία τον Κατσά, έχομε τον Φώτη τον Κατσά, τον Δημήτρη τον Καβουριάρη, τον Νικόλα τον Καβουριάρη, τον Γιάννη τον Καβουριάρη του Μιχάλη, και τον Νικόλα του Καβουριάρη του Μιχάλη. Επίσης, έχομε τον Ευθύμιο τον Καβουριάρη – αδελφό του Νικόλα και του Δημήτρη. Έχομε, επίσης, τους Τσαπαλιαραίους: τον Βασίλη και τον Χαράλαμπο που μετανάστευσαν στην Αμερική. Επίσης τον αδελφό τους τον Γιάννη τον Τσαπαλιάρη, που εγκαταστάθηκε στη Γαλλία και αργότερα τον αδελφό τους τον Σπύρο τον Τσαπαλιάρη που μετανάστευσε στην Αυστραλία. γύρω στο 1923.
Εκτός από αυτούς που ήδη αναφέραμε έχομε τους Βασιλαράτους. Έχομε τον Χριστόδουλο και τον Γιάννη που ήτανε πρώτοι, και έπειτα έχομε τα παιδιά του Κωνσταντή, τον Αντώνη και τον Γιώργη, που φύγανε από μικρά παιδιά και εγκαταστάθηκαν εκεί στην Αμερική και ούτε ξαναγύρισαν πίσω.
Επίσης, φύγανε και εγκαταστάθηκαν στην Αμερική ο Καβουριάρης ο Ηλίας και ο αδελφός του ο Χαράλαμπος. Αυτοί μείνανε πολλά χρόνια εκεί στην Βερόνα. Αργότερα, οι Καβουριαράτοι αυτοί, ο Ηλίας και ο Χαρίλαος και μερικοί ακόμα, όπως ο Κώστας ο Πορτέλλος του
Μανώλη εγκαταστάθηκαν για χρόνια πολλά στο West Virginia. Εκεί, άνοιξαν δουλειές, εργάσθηκαν και εκεί ζήσαν για πολλά χρόνια. Μάλιστα, ο Χαρίλαος ήρθε κάνα δυο φορές,, ενώ ο Ηλίας δεν ήρθε ποτέ. Είχανε φύγει και αυτοί από την πατρίδα μας σχεδόν στις αρχές του αιώνα, του 20ου αιώνα, ήτανε και αυτοί από τους πιο παλιούς μετανάστες μας.
Στην Αμερική, μετανάστευσε ο Κυριάκος ο Κράτσας και μάλιστα αυτός σκοτώθηκε σ` ένα εργοστάσιο που δούλευε και έχει αφήσει και οικογένεια εκεί. Επίσης, είχε μεταναστεύσει και ο Κράτσας ο Γιάννης. Έφυγε και αυτός, αλλά για λίγο, αλλά αυτός πήγε στην Αργεντινή. Πως πήγε εκεί δεν ξέρομε, δεν θυμάμαι να πω τον λόγο.
Εκτός από αυτούς, είναι έπειτα ο Αρκούδης ο Γιάννης – χρόνια εκεί στην Αμερική. Επίσης, ο αδελφός του, ο Αρκούδης ο Παναγιώτης, η αδελφή τους η Αναστασία, που πήρε σύζυγο τον Χωριάτη τον Στέλιο. Επίσης, στην Αμερική εγκαταστάθηκε ο Χωριάτης ο Στέλιος. Είναι παλιός φυγάς από την Ικαρία – στις αρχές του αιώνα και αυτός. Αυτός εγκαταστάθηκε στο Σικάγο κι έπειτα μετακόμισε μαζί με τα παιδιά του και τους γαμπρούς του στην Καλιφόρνια, εκεί απέθανε.
Άλλοι που μετανάστευσαν από το χωριό μας, την ίδια περίπου περίοδο είναι επίσης ο Δημήτρης και ο Σταμάτης Κατσάς, περίπου στο 1914 μέχρι το 1915 και οι Βρουτάτοι, όπως είπαμε, ο Παναγιώτης και ο Βασίλης. Ο Κράτσας ο Μανώλης και αυτός έφυγε για λίγο καιρό από την Ικαρία. Επίσης στην Αμερική πήγαν ο Κώστας Πορτέλλος, του Νικολάου, ο Φώτης ο Πορτέλλος Του Εμμανουήλ, και οι Ταπαλιαράτοι, που τους έχομε ξαναπεί πιο πάνω.
Στην Αμερική πήγαν ακόμα, ο Μιχάλης ο Πάστης,, ο Γιάννης ο Κούβαρης ο δάσκαλος,, επίσης, ο άλλος Γιάννης, ο Κούβαρης, καθώς επίσης, ο Τσούνος ο Ανδρέας που έμεινε πολλά χρόνια στην Αμερική. Ακόμα, ο Νικόλας ο Παριανός και ο Δημήτρης ο Παριανός – αυτοί έμειναν στο Σικάγο. Επίσης ο Τσέρος ο Γιάννης και ο αδελφός του ο Χριστόδουλος, και ακόμα, ο Φώτης ο Τσούνος, πέρασε και αυτός από εκεί. Έμεινε κάμποσο διάστημα και μετά γύρισε.
Η συμπαράσταση και τα έργα των αποδήμων συμπατριωτών μας για το νησί μας
Τώρα, θέλω να προσθέσω κάτι: οι άνθρωποι αυτοί που έφυγαν κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες, εκεί που πήγαν δεν έπαψαν να ενδιαφέρονται για τον τόπο μας. Δεν έπαψαν να ενδιαφέρονται για την ιδιαίτερη πατρίδα τους και
έκαναν διάφορες ενώσεις για να μπορούν να συμπαραστέκονται και να βοηθούν ως κοινότητα των αλλοδαπών και υπήρχε από τα παλιά χρόνια η Πανικαριακή Αδελφότητα. Οι σκοποί της Αδελφότητας ήταν ιεροί. Έκαναν εράνους για φιλανθρωπικά και άλλα έργα, όπως για το λιμάνι του Ευδήλου, για το οποίο, όπως προκύπτει και από έντυπο που είχε κυκλοφορήσει με τον χάρτη της Ικαρίας και τα ονόματα των δωρητών, είχε διενεργηθεί ειδικός έρανος το 1925. Βοήθησαν ακόμα να γίνει το Γυμνάσιο της Ικαρίας και το Νοσοκομείο της Ικαρίας, καθώς και το Γηροκομείο της Ικαρίας.
Βοήθησαν επίσης και για άλλα έργα, όποτε τους ζητήθηκε οι συνδρομή τους, ήταν πάντα πρόθυμοι για έργα, για δρόμους, για λιμάνια, για νερά, για υδραγωγεία, όπως στο δικό μας εδώ υδραγωγείο της Κοινότητας
Το ξεκίνημα του υδραγωγείου μας στην Αρέθουσα ήτανε με 1500 δολάρια που είχανε στείλει οι απόδημοι και το είχαμε ζητήσει εμείς σαν Κοινότητα, όταν βρισκόμαστε στην δεύτερη τετραετία μετά την Δικτατορία του Μεταξά. Για το υδραγωγείο οι συμπατριώτες μας του εξωτερικού πρωτοστάτησαν πολύ. Όλοι οι συγχωριανοί κατέβαλαν τον οβολό τους, φιλότιμα και τα χρήματα που
τα πήραμε από το χέρι του μακαρίτη του Αριστοτέλη του Τριπόδη, ο οποίος ήτανε και αυτός μετανάστης από τους πρώτους και από κει άρχισε η πρώτη εργασία. Με την προσφορά τους αυτή είχαμε κάτι να κινηθούμε. Έπειτα, μας βοήθησε η Νομαρχία. Βοήθησαν και οι χωριανοί, όλοι με προσωπική εργασία και λοιπά και λοιπά και έτσι κατορθώσαμε με ομόνοια και αγάπη να ολοκληρώσουμε αυτό το έργο, που ήταν παράδειγμα για όλες τα κοινότητες, τις τριγύρω κοινότητες της Ικαρίας.
Επίσης, οι απόδημοι βοηθούσανε και για τους αρρώστους. Αν μάθαιναν πως ένας ήταν πολύ άρρωστος και είχε ανάγκη ιατρικής περίθαλψης βοηθούσαν και εκεί με όλες τους τις δυνάμεις.
Οι περισσότεροι συμπατριώτες μας που πήγαν στην Αμερική ή στην Αυστραλία και έμεινα εκεί δημιούργησαν ωραίες οικογένειες. Οικογένειες που κράτησαν τα νήματα των γονιών τους. Τίμιοι στην δουλειά τους, καλοί οικογενειάρχες και χρήσιμοι για τον εαυτό τους και την κοινωνία.
Σ` αυτό το σημείο, η προσφορά τους ήταν μεγάλη, όπως του Νικήτα του Τριπόδη, που εκτός από την προσφορά που έδινε στα διάφορα έργα, πρόσφερε ουσιαστικά και για την ανέγερση του καινούργιου σχολείου μας προσφέροντας μαζί με την γυναίκα του το ποσόν της αγοράς του οικοπέδου που χτίστηκε το σχολείο. Ήταν για την εποχήεκείνη μεγάλη δωρεά, σοβαρή δωρεά, γι` αυτό και πάντα ευχόμαστε σε μνημόσυνα να αναπαυθούν οι ψυχές και του Νικήτα και της συζύγου του της Αλεξάνδρας, που ήτανε ευεργέτες του τόπου μας.
Τώρα που πέρασαν τόσα χρόνια, γνωρίσαμε πολλούς από τους απογόνους των αποδήμων μας και οι απόγονοι τους εξακολουθούν να μένουν πιστοί στην ιστορία τους. Είναι οργανωμένοι στα διάφορα σωματεία της Πανικαριακής Αδελφότητας και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και στους αποδήμους που μένουν εκεί στην Αμερική για διάφορες ανάγκες τους, αλλά και σε μας που μείναμε στην Ικαρία, όπως είπα για παράδειγμα για σχολεία, για λιμάνια, για γυμνάσια και ένα σωρό άλλα έργα που φέρουν βαθιά τη σφραγίδα τους σε όλη την ιστορία του νησιού μας.
Αυτά για τους μετανάστες μας,. Θα `θελα και πολλά άλλα να πω για τη ζωή του καθενός, αλλά δεν κρίνω πως είναι σκόπιμο να απασχοληθούμε περισσότερο για σήμερα. Οπότε παρουσιασθεί η ευκαιρία και θυμηθώ τίποτα παραλείψεις θα τις συμπληρώσουμε Με την ευκαιρία αυτή, θέλω πάντως να απευθυνθώ σε σας τους νέους να εργαστείτε και σεις με όλες σας τις δυνάμεις, να προσφέρετε ότι μπορείτε και να είστε σίγουροι ότι η εργασία σας θα καρποφορήσει και θα βρει αντανάκλαση και σε μας που είμαστε μεγάλης ηλικίας και σε όλο τον τόπο μας.
Με αυτά σας χαιρετώ και εύχομαι να προχωρήσετε απρόσκοπτα και να προσφέρετε ότι μπορείτε στον τόπο μας. Εύχομαι καλή πρόοδο και όλα μπροστά σας να γίνουν εύκολα.
«Αρέθουσα Post»,
Έκδοση: Βασίλης Τσαπαλιάρης. Οδησσού 18, Αθήνα11525. Ε-Mail: btsap@otenet.g
http://btsapway.blogspot.gr
.png)